مقدمه
سنگ آهن (Iron Ore)، از فراوان ترین سنگ های فلزات در زمین و از محبوب ترین و کاربردی ترین مواد معدنی موجود است و حدود پنج درصد پوسته زمین را تشکیل می دهد؛ به تعبیر دیگر، سنگ آهن یکی از انواع سنگ معدن، حاوی رگه هایی از آهن (Fe) است که در نقاط مختلف دنیا در دسترس است. در این رابطه، سنگ هایی که بیش از 20 درصد آهن داشته باشند، سنگ معدنی آهن نامیده می شوند سنگ آهن، ماده اولیه تولید فولاد است و 98 درصد استخراج این ماده در سطح جهان، به منظور تولید فولاد استفاده می شود. این عنصر که به راحتی اکسیده می شود، چندان محکم نیست و آلیاژ آن، برای افزایش استحکام در صنعت ساختمان سازی و نظایر آن، با استفاده از عناصر مختلف به ویژه نیکل و کروم تهیه می شود. از آنجا که صنایع خودروسازی و ساخت و ساز، مصرف کنندگان اصلی فولاد هستند، بنابراین میزان تقاضای فولاد در این صنایع، بر تقاضا و قیمت سنگ آهن موثر است. چهار نوع اصلی ذخایر سنگ آهن وجود دارد: هماتیت که بیشترین میزان استخراج را دارد، مگنتیت، تیتانومغناطیس و سنگ آهن پیزولیتی. رنگ این سنگها از خاکستری تیره، زرد روشن یا بنفش تیره تا قرمز زنگ زده متفاوت است. آهن مسئول رنگ قرمز در بسیاری از سنگ های ما و ماسه های قرمز عمیق بیابان های استرالیا است.
از سایر کاربردهای سنگ آهن می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آهن پودر شده (استفاده از انواع خاصی از فولادها، مگنت ها، قطعات اتومبیل و کاتالیست ها)
- آهن رادیواکتیو (استفاده در داروسازی به عنوان عنصر ردیاب در تحقیقات بیوشیمی و فلزکاری)
- اکسید آهن سیاه (به عنوان رنگدانه در ترکیبات پولیش، داروسازی، فلزکاری، ساخت جوهرهای مغناطیسی و…)
- آهن قرمز (برای نقاشی ها، جوهر پرینت، لوازم آرایشی مانند سایه چشم، رنگ های هنری، پلاستیک ها، کود و مراحل نهایی صنعتی)
استخراج سنگ آهن از سنگ معدن
سنگ آهن برای استفاده، نیازمند خالص سازی است. استخراج آهن از سنگ معدن، طی فرایند‌های فیزیکی و مکانیکی و شیمیایی ویژه صورت می گیرد. در عمل شیمیایی، سنگ های اکسیدی آهن توسط کربن، احیا و عنصر آهن، آزاد می شود. برای خالص سازی، ابتدا سنگ معدن باید طی چندین مرحله عملیات مانند خرد کردن، آسیاب کردن، سرند کردن، شستشو، استفاده از جدا کننده مغناطیسی یا به روش فلوتاسیون تغلیظ شود. تولید یک تن آهن در یک کوره بلند، نیازمند 75.1 تن سنگ آهن، 750 کیلو زغال سنگ و 250 کیلو سنگ آهک بوده همچنین دمای هوا در مرکز کوره 1600 درجه سانتیگراد است.
برای فرآیند تولید و خالص کردن باید فرایند ذوب و احیا در کوره ها، به شیوه امروزی صورت گیرد. در این زمینه، روش های متفاوتی وجود دارد که کوره بلند، اصیل ترین روش جداسازی آهن از سنگ آهن می باشد. کوره بلند، کوره عمودی است که در کارخانه های ذوب فلز برای استخراج فلز، به ویژه آهن، از سنگ معدنی کاربرد دارد. با استخراج سنگ آهن خام از پوسته زمین و تفکیک ناخالصی ها، پودر تیره رنگ نقره ای – قهوه ای آهن به دست می آید.
فرآوری سنگ آهن
فرآوری سنگ آهن به این خاطر است که سنگ آهن های استخراج شده از معادن، خالص نیستند و ترکیبات مضری دارند. همچنین عیار این سنگ های آهن پایین است. مراحل مختلف فرآوری سنگ آهن، استفاده از آن را در فضاها و مکان های مختلف را تسهیل می کند. سنگ آهن پس از فرآوری به اشکال مختلفی از جمله دانه بندی شده، گندله و کنسانتره تبدیل می گردد و مصرف کنندگان با توجه به نیاز خود، این محصول را نیز تهیه می کنند. فرآوری این ماده با توجه به محصول تولیدی، به دو دسته تقسیم می شود:
تولید سنگ آهن دانه بندی شده
برای تولید سنگ آهن دانه بندی شده از روش خشک و بدون آب استفاده می شود. سنگ آهن دانه بندی شده به دلیل اینکه دارای عیار پایین است، در سیستم احیا قابل استفاده نیست و از آن در کوره بلند بهره گرفته می شود.
تولید کنسانتره
برای تولید سنگ آهن کنسانتره از آب استفاده می شود. از آنجا که کنسانتره تولید شده، عیار مناسبی دارد، متناسب با نیاز، در مصارف مختلف، قابل بهره برداری است. در این رابطه، مراحل فرآوری سنگ آهن برای تولید کنسانتره عبارتند از: خردکردن، آسیاب کردن، پرعیارسازی،آبگیری
نکته حائز اهمیت اینکه فرآوری سنگ آهن برای تولید فولاد اهمیت دارد. در صورت فرآوری آن، در بسیاری از فرآیندهای تولید فولاد و هزینه های ناشی از آن، صرفه جویی می شود. همچنین کاهش هزینه تصفیه، کاهش آلودگی و کاهش هزینه ذوب و انرژی از دیگر مزایای فرآوری سنگ آهن در این زمینه است. فرآوری سنگ آهن از منظر عرضه آن در بازار به صورت های مختلف انجام می شود و صنایع گوناگون می توانند از آن به شیوه مورد نظر خود استفاده نمایند. از این رو، اشکال مختلف سنگ آهن و شیوه های ارائه آن به بازار را می توان شامل موارد زیر دانست:
- دانه بندی شده: استفاده از این نوع سنگ آهن، به دلیل خاصیت احیاپذیری پایین، کاهش یافته است.
- کلوخه: رایج ترین شیوه استفاده از سنگ آهن است که سالانه صدها میلیون تن از آن تولید می شود و در صنایع تولید آهن و فولاد مورد استفاده است.
- گندله: گلوله های تولید شده از نرمه سنگ آهن و سایر مواد افزودنی است که ابتدا خام است و سپس پخته و سخت می شود و برای احیا به روش سنتی تولید آهن در کوره بلند یا روش های متعدد احیای مستقیم به کار می رود. حدود 80 درصد گندله تولید شده در کوره بلند و حدود 20 درصد در احیای مستقیم کاربرد دارد.
در مجموع با توجه به فرآوری سنگ آهن ها و شیوه عرضه آنها در بازار می توان سنگ های آهن فرآوری شده و قابل ارائه را در قالب دانه بندی شده، کلوخه، کنسانتره و گندله تقسیم بندی کرد.
صنعت کانه های فلزی در جهان
تولید و ذخائر سنگ آهن
در جهان حدود 98 درصد آهن استخراج شده برای تولید فولاد استفاده می شود. از آن جا که صنایعی مثل ساختمان و خودروسازی، مصرف کننده های عمده فولاد هستند، رونق و رکود در این صنایع میتواند بر کاهش و افزایش قیمت سنگ آهن اثرگذار باشد. استرالیا با تولید 900 میلیون تن سنگ آهن در سال 2021، بعنوان بزرگترین تولید کننده سنگ آهن شناخته می شود که بیشترین ذخائر سنگ آهن را نیز در اختیار دارد. ایران با تولید 50 میلیون تن در سال 2021، در رتبه ی دهم جهان قرار دارد.
قیمت جهانی سنگ آهن
قیمت جهانی سنگ آهن پس از کاهش مبتلایان ویروس کرونا و رونق دوباره ی صنعت، رشد تا محدوده ی 230 دلار را تجربه کرد. سپس به دلیل شیوع سویه دلتای ویروس کرونا و تعطیلی مجدد صنعت و کاهش تقاضا از سمت چین، با اصلاح عمیقی مواجه شد و با اصلاح حدودا 60 درصدی تا محدوده ی 83 دلار نزول داشت. اکنون پس از بهبود شرایط قیمت جهانی مجددا در یک روند صعودی قرار گرفته است و حدود 150 دلار در حال معامله شدن است.
چرخه جهانی عرضه و تقاضا
استرالیا بزرگترین صادر کننده و چین بزرگترین وارد کننده ی سنگ آهن هستند.75 درصد درآمد استرالیا از صادرات به چین صورت می پذیرد. بعد از چین، کره جنوبی، اتحادیه اروپا، ژاپن و هند بزرگترین وارد کننده ها هستند.
کانه های فلزی در ایران
گروه استخراج کانهه ای فلزی ( استخراج آهن) از جمله صنایع بنیادین در کشور است که بسیاری از صنایع را دربردارد بنابراین هر کدام از این صنایع بخواهد تولیدات خود را افزایش دهد به خودی خود بر روی بازار کانه فلزات تأثیر میگذارد. بالا رفتن قیمت مصالح ساختمانی، افزایش قیمت فلزات جهانی، کاهش شدید قیمت نفت، افزایش قیمت ارز، افزایش سرمایه از محل انباشته، خصوصی بودن شرکتهای بزرگ این گروه و حمایت دولت از این صنعت سبب شده که بازار جذابی داشته باشد.
گروه استخراج کانه های فلزی به صورت کلی در شهریور 1383 توسط سازمان بورس و اوراق بهادار پایه گذاری شد و شرکتهای فعال در این عرصه را زیر مجموعه خود کرد که شامل شرکتهای معادن منگنز ایران “کمنگنز”، توسعه معادن روی ایران (کروی)، معدنی و صنعتی گل گهر (کگل)، معدنی و صنعتی چادرملو (کچاد)، توسعه معادن و فلزات (ومعادن)، معدنی دماوند (کدما) و باما (کاما) بود.
پراکندگی معادن سنگ آهن در ایران
همانطور که در شکل مشخص است، پراکندگی معادن سنگ آهن در مرکز و شرق ایران بیشتر است. بزرگترین معدن سنگ آهن ایران معدن سنگان است که تحت مالکیت 100 درصدی فولاد مبارکه می باشد و در استان خراسان رضوی قرار دارد. معادن گل گهر، چادرملو و آنومالی شمالی( بافق)، از بزرگترین معادن کشور می باشند که در شکل زیر نشان داده شده است.
وضعیت گروه و نماد های کانه های فلزی
شاخص کانه های فلزی در مقایسه با شاخص کل
همانطور که می بینیم، شاخص کل و شاخص گروه کانه های فلزی همبستگی نسبتا بالایی نسبت به یکدیگر نشان داده اند. اما در حال حاضر با کمی دقت مشاهده می کنیم (قسمت هایلایت شده )که این همبستگی به هم خورده است و این دو شاخص معکوس یکدیگر رفتار کرده اند.
نماد های گروه کانه های فلزی
گروه کانه های فلزی دارای 13 نماد است که از بین آن ها بیشترین ارزش بازار متعلق به نماد کگل(معدنی و صنعتی گل گهر) و پس از آن کچاد( معدنی و صنعتی چادر ملو) بوده و نماد کگهر(سنگ آهن گهر زمین) در رتبه ی سوم قرار دارد. هشت نماد از این گروه در بازار بورس و سایر آن ها در فرابورس قرار دارند که به تفکیک در جدول قابل مشاهده اند.
میزان فروش سه نماد برتر گروه
تولیدات گروه و سه نماد برتر
گروه کانه های فلزی را می توان به دو دسته تقسیم کرد. دسته ی اول شرکت هایی که فقط مواد اولیه تولید می کنند؛ مانند شرکت های سنگ آهن گهر زمین( کگهر) و توسعه معدنی و صنعتی صبا نور( کنور).دسته ی دوم شرکت هایی هستند که یک قدم در چرخه ی صنعت فولاد به جلو رفته اند و علاوه بر مواد اولیه، محصولات فولادی نیز تولید می کنند؛ مانند شرکت معدنی و صنعتی چادرملو( کچاد). در ادامه تولیدات سه شرکت برتر گروه کانه های فلزی را مشاهده می کنید.
مشتریان سه نماد برتر گروه
دارایی ها و بدهی ها
عوامل موثر بر قیمت سنگ آهن
عوامل زیادی می توانند روی قیمت سگ آهن تأثیر گذار باشند. به طور خلاصه به چندین مورد از آن ها اشاره می کنیم.
نرخ ارز می تواند از طرفی باعث افزایش نرخ فروش صادراتی شرکت ها شود. اما بخش کوچکی از تولید شرکت های این گروه صادر می شود. با این وجود قیمت سنگ آهن به صورت درصدی از قیمت های جهانی مشخص می شود. پس اثر نرخ ارز با یک فاصله زمانی روی فروش شرکت ها نمایان خواهد شد.
از طرف دیگر به دلیل مسائل تحریم و عدم روابط با کشور های خارجی، افزایش نرخ ارز باعث افزایش قیمت نهاده های تولید شده و در نتیجه افزایش بهای تمام شده خواهد شد.
.
افزایش موجودی بنادر کشور های صادر کننده سنگ آهن به معنای کاهش تقاضا و در نتیجه ی آن کاهش قیمت سنگ اهن است.
به علت این که چین بزرگترین وارد کننده ی سنگ آهن در جهان می باشد و همچنین میزان واردات قابل توجهی دارد(75 درصد کل صادرات).
با توجه به اینکه اکثریت فروش شرکت های تولید کننده ی سنگ آهن داخلی است، با افزایش موجودی انبار شرکت های فولادی، تولید فولاد و در نتیجه تقاضا برای سنگ آهن کاهش می یابد.
با رشد این شاخص حمل و نقل سنگ آهن هزینه بر تر شده و قیمت آن افزایش می یابد.
قیمت فولاد که هدف اصلی دنیا از تولید سنگ آهن است، روی قیمت سنگ آهن تاثیر گذار است و گپ قیمتی این دو معمولا پر می شود. یعنی با هم رابطه مستقیم دارند.