صنعت قند و شکر دومین صنعت قدیمی ایران بعد از صنعت نساجی است. این صنعت بخاطر اهمیت استراتژیکی که دارد (منبع ارزان تامین انرژی نسبت به دیگر مواد غذایی) همیشه تحت حمایت دولت قرار گرفته‌اند. این صنعت از سه بخش کشاورزی برای تامین مواد اولیه تولید، انرژی برای تامین گاز مورد نیاز زنجیره و حمل و نقل تاثیرپذیری بالایی دارد.
در بین این فاکتور‌ها بحث تامین مواد اولیه (چغندر) بزرگترین ریسک برای این صنعت به حساب می‌آید. بزرگترین مصرف‌کننده‌های قند و شکر در ایران کارخانه‌های تولید نوشیدنی، کارخانه‌های بستنی‌سازی، قنادی‌ها، بنکدارها و… هستند. با بررسی پراکندگی جغرافیایی کارخانه‌های قند و شکر متوجه این موضوع میتوان شد که این کارخانه‌ها عمدتاً در شهرها و استان‌های مستعد تولید و کشت چغندر دایر شده‌اند و همین امر نشان‌دهنده میزان اهمیت تأمین چغندر در فرایند کار این کارخانه‌هاست.
شکر یک کالای اساسی است، که چه به صورت مستقیم و چه غیر مستقیم مصرف انسانی دارد و دارای درجه اهمیت بالایی است. محصول خروجی از کارخانه‌های قند وشکر عمدتاً شکر است و قند مصرفی در ایران در کارگاه‌های تولیدی کوچک‌تر تولید میشود.
وضعیت کشت و فروش در صنعت شکر
روند کشت نیشکر در ده سال اخیر که در ایران متعلق به جنوب و بخصوص خوزستان است. همچنین روند تولید چغندر قند در صفحه بعد قرار گرفته شده‌است.
کشت چغندر قند در چند سال گذشته تحت تاثیر شرایط آب و هوایی تغییرات زیادی داشته‌است. در سال 1397 و 139۸ این شرایط سیل (ابتدی سال 139۸ و شرایط آب و هوایی 1397) تاثیر بسیار زیادی بر میزان کشت این محصول داشته است.
نرخ گذاری چغندر قند
در بررسی فرایند دریافتی و مصرفی شرکت‌ها چغندر قند، دو موضوع مهم است.
1-ریسک انبارداری چغندرقند: چغندرقند رو نمیتوان بیش از 24 روز در انبار نگه داری کرد چرا که بعد از این زمان، با افت عیار یا به اصطلاح ترش شدن چغندر رو به رو میشود.
2-تولید کمتر از ظرفیت: به دلیل مشکلات در کشت چغندرقند (مصرف بسیار بالای آب و نبود جذابیت برای حمل و نقل به دلیل نسبت پایین قیمت به وزن) کارخانه‌های تولید شکر (چغندرقندی) مجبور به تولید زیر ظرفیت سالانه می‌شوند. که همین موضوع باعث افت سطح زیر کشت در چغندرقند در دوره ده ساله نیز شده است.
نرخ‌گذاری شکر
شکر نیز به عنوان یک کالای اساسی توسط ستاد تنظیم بازار قیمت‌گذاری می‌شد، ولی در سال 1399 ارز ترجیحی 42۰۰ تومانی که برای واردات این محصول تخصیص داده شده بود حذف و نرخ ارز مورد استفاده برای واردات این کالا آزاد اعلام شد، همین امر موجب شد تا نرخ گذاری شکر داخلی نیز از قیمت گذاری تثبیتی و دستوری خارج و بر اساس بهای تمام شده محاسبه شود.
واردات و صادرات شکر
شکر وارداتی در ایران بیشتر به شکل شکر خام وارد شده و در کارخانه‌های تولید قند و شکر تصفیه میشود، از آنجایی که صنعت شکر در ایران همواره با مازاد تقاضا روبه رو بوده فرصتی برای ورود تولیدکننده‌های ایرانی به بازار جهانی فراهم نشده است.
ارتباط میان تولید و واردات شکر
واردات شکر خام در سال‌های گذشته به خاطر تخصیص ارز ترجیحی 42۰۰ تومانی همواره یک ریسک برای تولیدکنندگان داخلی حساب شده بود (در نمودار رابطه ی معکوس بین تولید و واردات مشهود است) که این ریسک با حذف ارز 42۰۰ تومانی برای واردات این کالا به طور چشم‌گیری کم شده‌است.
صنعت قند و شکر در بازار سرمایه
صنعت قند و شکر دارای 1۸ نماد در بازار سرمایه است که در مجموع %0.27از ارزش کل بازار سرمایه را تشکیل می‌دهند. در بین نمادهای صنعت قند و شکر نماد قچار با بیشترین ارزش بازار و قاروم کمترین ارزش بازار را دارند. نمادهای قهکمت، قمرو، قلرست، قپیرا و قشهد دارای بالاترین حاشیه سود در صنعت هستند.
نتیجه‌گیری
تقاضای سالانه شکر در ایران بین 2 تا 2.2 میلین تن برای هر سال است در صورتی که میزان تولید شکر در هر سال برابر 1.6 میلیون تن می‌باشد. این کمبود شکر هر ساله با واردات جبران میشود که تا سال 1399 با ارز ترجیحی 4200 تومانی انجام می‌گشت .اما از ابتدای سال 1400 این نرخ حذف و نرخ دلار نیمایی جایگزین آن شد و همین امر باعث شد تا نرخ فروش شکر نیز بر اساس بهای تمام شده و عرضه و تقاضای بازار محاسبه شود .
این صنعت همیشه درگیر ریسک تامین مواد اولیه بوده که بخش عمده ی این مشکل مربوط به نرخ گذاری دستوری چغندرقند است. با توجه به افزایش نرخ گندم در هفته ی گذشته و ارتباط بین نرخ گندم و چغندر) چغندرقند معمولاً 25 تا 3۰ درصد نرخ گندم نرخ گذاری میشود( انتظار می‌رود که نرخ خرید نضمینی چغندر هم افزایش پیدا کرده که باعث جذابیت کشت برای کشاورزان میشود. نرخ شکر نیز از پایان سال 1399 بر اساس بهای تمام شده و عرضه وتقاضا محاسبه میشود. بر اساس داده‌های تاریخی در 1۰ سال گذشته به طور میانگین نرخ شکر 9 تا 12 برابر نرخ چغندر بوده که با توجه به انتظاری که از افزایش نرخ چغندر وجود دارد میتوان افزایش نرخ شکر و به دنبال آن بهبود وضعیت سودآوری شرکت‌ها را انتظار داشت.