روانکاری علم تسهیل حرکت نسبی سطوح که در تماس با یکدیگر می‌باشد، است. روانکار صنعتی ماده‌ای است که به منظور کاهش اصطکاک بین دو سطح که نسبت به هم دارای حرکت هستند، قرار می‌گیرد. در حال حاضر بیش از 1700تولیدکننده روانکار در سراسر جهان وجود دارند که حدود200شرکت به صورت جانبی و در کنار تولیدات دیگر، روانکار تولید می‌کنند و حدود 1500شرکت به صورت اختصاصی به تولید روانکار پرداخته‌اند. بیش از 60 درصد از روغن‌های مصرفی در سراسر دنیا توسط کمتر از 2درصد این شرکت‌ها تولید می‌شوند.
بزرگترین تولیدکنندگان روانکارها عبارتند از:
روغن‌های پایه گروه ۱ طی سالیان آتی از حیث ظرفیت تولید و میزان مصرف کاهش خواهند یافت و متوسط راندمان واحدهای تولید از ۷۲ به ۵۱ درصد تقلیل می‌یابد. این در حالی است که راندمان و ظرفیت واحدهای تولیدکننده روغن‌های گروه‌های بالاتر طی این مدت افزایشی خواهد بود. الزم به تأکید است که مجموعا ظرفیت تولید روغن پایه از حیث عرضه و تقاضا ثابت خواهد ماند و کاهش عرضه و تقاضای روغن پایه گروه ۱ توسط روغن‌های پایه گروه‌های بالاتر جایگزین می‌گردد.
الگوی مصرف براساس کیفیت محصول تولیدی بوده و به سمت گروه‌های بالاتر در حال تغییر می‌باشد. بنابراین بسیاری از واحدهای تولیدکننده روغن‌های پایه گروه ۱ به دنبال بازطراحی و ارتقای واحد خود می‌باشند. به عنوان نمونه در طی دهه گذشته، حدود ۶ میلیون تن از تقاضای روغن‌های پایه گروه ۱ کاسته و جمعا ۱۱ میلیون تن به تقاضای روغن‌های گروه ۲ و ۳ اضافه شده است. علاوه بر تغییرات تکنولوژیکی تولید روغن‌های پایه، اساساً سیاست‌های جهانی در برخی کشورها به سمتی بوده است که مصرف روغن‌های پایه (تمامی گروه‌ها) تغییرات اساسی به خود دیده است. به عنوان مثال در ایالات متحده و اروپا به واسطه تکنولوژی‌های جدید و استفاده از خودروهای برقی و هیبریدی، شاهد کاهش مصرف روغن‌های پایه بوده‌ایم.
زنجیره تولید در ایران
از 2.2 میلیون تن خوراک ورودی به پالایشگاه‌های روانکار، 50 درصد به روغن پایه و نیمی دیگر به محصولات فرعی تبدیل می‌شود و از محصول روغن پایه تولیدی، بخش عمده آن تبدیل به روغن موتور شده و به فروش می‌رسد و حدود 35 درصد به صورت صادراتی فروخته می‌شود. همچنین حدود 100 هزار تن نیز به پالایشگاه‌های بلندینگ برای تولید محصول نهایی فروخته می‌شود.
در حال حاضر ایران به دلیل در اختیار داشتن نوع انحصاری «نفت رافینیتی» تنها تولیدکننده یک محصول نفتی به نام «لوبکات» در سطح منطقه خاورمیانه است؛ به‌طوری‌که برخی از کشورهای نفت‌خیز حاشیه خلیج فارس همچون عراق، عربستان سعودی و کویت هم با وجود ساخت پالایشگاه‌های متعدد نفت هیچ‌گونه ظرفیتی برای تولید لوبکات ندارند. امروزه کشورمان بزرگترین مصرف‌کننده‌ی روانکار در منطقه خاورمیانه و غرب آسیا با سهم ۳۷ درصدی است.
بزرگترین تولیدکنندگان داخلی روانکار چهار شرکت نفت سپاهان، نفت بهران، نفت پارس و نفت ایرانول هستند.
همانطور که در نمودار بالا مشخص است نفت سپاهان بزرگترین پالایشگاه روغنی ایران است همچنین شرکت‌های ایرانول، بهران و پارس در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
به طور معمول این صنعت از دو بخش تولید روغن‌های پایه و تبدیل آن به محصول نهایی از طریق فرمولاسیون تشکیل شده است. هر چند بخش اول این صنعت یعنی تولید روغن پایه در اختیار چهار شرکت ایرانول، سپاهان، پارس و بهران در داخل کشور است اما در بخش دوم یعنی فرموله کردن روغن‌های پایه، شرکت‌های متعددی در بازار داخل فعال هستند. در حال حاضر چهار پالایشگاه روغن‌سازی کشور بیش از ۶۰ %از روغن نهایی مورد نیاز داخل کشور را تأمین می‌کنند و سایر سهم بازار، متعلق به سایر فعالان بخش خصوصی و واردات است. به طور خاص اگر روغن‌های موتور مورد نیاز ایران را به عنوان بزرگترین بازار مصرف صنعت روانکار در کشور مورد بررسی قرار دهیم، خواهیم دید که این تقاضا از چهار مسیر زیر پاسخ داده می شود:
- چهار شرکت بزرگ سپاهان، ایرانول، پارس و بهران
- شرکت‌های تولیدی خصوصی در مقیاس کوچکتر با بهره‌گیری از روغن پایه گروه ۱ و ۴ شرکت‌های داخلی
- شرکت‌های تولیدی خصوصی با بهره‌گیری از روغن‌های پایه گروه ۲ و ۳ وارداتی از جمله ترکمنستان، کره جنوبی و مالزی
- شرکت‌های تولیدی خصوصی با فناوری تصفیه و پالایش مجدد روغن‌های مصرف شده
بررسی ساختار بازار داخلی روغن، حاکی از رقابت‌پذیری بسیار بالای بیش از ۳۰ برند مختلف جهت کسب سهم بازار است. متأسفانه این رقابت شدید در کنار تلاطمات اقتصادی کشور، سبب شده است که در میان برندهای عرضه شده بازار، محصولات نامرغوب و بی کیفیت نیز مشاهده شود. این موضوع هر چند به دلیل نبود نظارت حرفه‌ای در داخل کشور برای تولیدکنندگان، هزینه‌ای نداشته است ولی مطمئناً برای ورود به بازارهای جهانی و صادراتی یک مانع بسیار بزرگ است.
