روغن خوراکی یکی از صنایع مهم دنیای امروز به شمار میآید. اگرچه حجم عمده مصرف روغن در صنعت غذایی است اما در سال‌های اخیر روغن‌های گیاهی در صنایع دیگری همچون شوینده و آرایشی نیز مورد استقبال قرار گرفته‌اند.
سالانه بیش از 200میلیون تن انواع روغن‌های گیاهی در سرتاسر دنیا مصرف میگردد. همانطور که در نمودار زیر نیز قابل مشاهده است، بیشترین سهم مصرف مربوط به روغن پالم با بیش از 36 درصد در سال 21-2020 است و پس از آن روغن سویا و آفتابگردان در رده‌های بعدی قرار دارند.
انتظار میرود مصرف جهانی روغن‌ها و چربی‌ها در سال‌های 2021-2022 به دلیل افزایش قیمتهای بین‌المللی روغن نباتی، در سطح بی‌سابقه سال قبل باقی بماند.
همچنین رشد مصرف روغن‌های پالم، سویا و بادام زمینی با کاهش استفاده از روغن‌های آفتابگردان، کلزا و سایر روغن‌ها متعادل شود. در آسیا، پیشبینی میشود که اندونزی بخش بزرگی از رشد مصرف را پوشش دهد که عمدتاً با جذب کاهش پیش‌بینی‌شده در هند، به دلیل سهمیه‌بندی تقاضا در پاسخ به قیمتهای بالا و همچنین در چین، به دنبال اقدامات قرنطینه، جبران میشود.
در ایالات متحده نیز، مصرف به طور متوسط به رشد خود ادامه می‌دهد، در حالی که در برزیل و اتحادیه اروپا احتمالاً تا حدی به دلیل کاهش عرضه، کاهش یابد.
نرخ جهانی روغن
نرخ جهانی روغن‌های پالم، سویا و آفتابگردان در ده سال گذشته نشان می‌دهد که پس از کاهش قیمت‌ها در سال 2012 ،ثبات نسبی در نرخ‌های انواع روغن برقرار بوده است، اما با شروع همه‌گیری کرونا در ماه دسامبر سال 2019 میلادی، به تدریج قیمت‌ها افزایش یافته و در سطوح بالا تثبیت شده‌اند.
به دنبال روند صعودی شکل گرفته در سال 2020-2021 ،قیمتهای بین‌المللی انواع روغن در سال 2021-2022 به افزایش خود ادامه دادند و در اوایل سال 2022 به بالاترین حد خود رسیدند، که عمدتاً به دلیل کاهش چشم‌انداز عرضه بود.
در ماه مه سال 2022 ، شاخص‌های قیمتی FAOبرای دانه‌های روغنی، پودرهای روغنی و روغن‌های گیاهی به طور قابل توجهی بالاتر از مقادیر مربوطه خود در سال گذشته بود. در این میان شاخص روغن نباتی بیشترین افزایش را داشت و میانگین سالانه شاخص روغن نباتی تا ماه ژوئن بیش از 40 درصد بالاتر از مقدار مشابه سال گذشته خود قرار گرفت.
در حالی که تولیدات کمتر از ظرفیت روغن پالم در کشورهای تولیدکننده پیشرو، قیمتهای بین‌المللی را پشتیبانی می‌کرد، مجموعه‌ای از محدودیت‌ها بر صادرات روغن پالم اندونزی، عدم اطمینان و قیمتهای جهانی را افزایش داد. اگرچه ممنوعیت صادرات در 23 مه 2022 برداشته شد، محموله‌های روغن پالم از اندونزی همچنان ملزم به اخذ جواز صادرات هستند.
اندونزی در کنار چین، مالزی، آمریکا و برزیل، از بزرگترین تولیدکنندگان روغن در جهان است، که به ترتیب 46.7، 24.9، 24.8، 14.1، 10.7 میلیون تن روغن در سال تولید می‌کنند.
در همین حال، قیمت جهانی روغن آفتابگردان در نتیجه اختلال در حمل و نقل از اوکراین، بزرگترین صادرکننده روغن آفتابگردان در جهان، به شدت افزایش یافت.
قیمتهای بین‌المللی روغن‌های سویا و کلزا نیز افزایش یافت که به ترتیب تحت تأثیر تقاضای قوی برای واردات جهانی و تداوم عرضه‌های محدود جهانی بود. نوسان و قیمتهای بالاتر نفت خام نیز از قیمتهای بین‌المللی روغن نباتی حمایت کرد.
پیشبینی میشود که امسال تولید جهانی روغن و چربی اندکی بالاتر از سطح سال 2020-2021 باشد. چرا که انتظار میرود افزایش در تولید روغن‌های پالم، آفتابگردان و تا حدی کمتر روغن‌های بادام زمینی، هسته خرما و کوپرا، بیش از میزان کاهش تولید روغن سویا و کلزا باشد.
در اندونزی، علیرغم شرایط آب و هوایی به طور کلی مساعد، انتظار میرود تولید با نرخی کمتر از حد متوسط رشد کند، در مالزی، پس از دو فصل متوالی کاهش، پیشبینی میشود که تولید روغن پالم در سال 2021-2022 بهبود یابد.
پیشبینی میشود که تولید جهانی روغن آفتابگردان پس از بهبود تولید دانه آفتابگردان در حوزه دریای سیاه، دوباره بهبود یابد، در حالی که کاهش انتظاری در تولید روغن سویا و کلزا در جهان به ترتیب با کاهش قابل توجه تولید در آمریکای جنوبی و کانادا مرتبط است.
نمودار زیر نرخ واردات روغن خام و دانه‌های روغنی براساس اطلاعات منتشر شده توسط انجمن صنفی روغن‌کشی ایران را نشان می‌دهد.
شاخص مواد غذایی
بررسی‌ها نشان می‌دهد، شاخص مواد غذایی در اسفند ماه رکورد تاریخی خود در سال 2011 را شکست. این شاخص در ابتدای سال 2011 به سطح 130 واحد رسیده بود و پس از روند نزولی، در نیمه نخست سال 2020 مجددا روند صعودی در پیش گرفت و تحت تاثیر جنگ اوکراین و روسیه، در اسفند ماه به 156 واحد رسید. بعد از آن شاخص روند نزولی گرفت و با 12 درصد کاهش، در خردادماه به 138 واحد رسید. در میان شاخص‌های فرعی موادغذایی شامل گوشت، لبنیات، روغن، شکر و غالت، بیشترین رشد مربوط به روغن است که در اسفند ماه با گذر از 246 واحد، رکود تاریخی جدیدی ثبت کرد. این شاخص نیز در خرداد ماه با 32 درصد کاهش به 167 واحد رسیده است.
صنعت روغن در ایران
بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، میزان مصرف روغن کل کشور به طور متوسط طی سال‌های 1390 تا 1740،1399هزار تن است. میزان واردات روغن‌خام در سال 1399 و 1400 بر اساس گزارش گمرک جمهوری اسلامی به ترتیب 1212 و 1901 هزار تن بوده و میزان واردات دانه‌های روغنی نیز به ترتیب برابر با 2300 و 2270 هزار تن بوده است.
بنابراین عمده نیاز کشور از محل واردات تامین میشود که یا روغن خام مستقیما وارد و پالایش میگردد و یا دانه‌های روغنی وارد و بعد از روغن‌کشی، روغن به دست میآید و دیگر تنها بخش کوچکی از روغن مورد نیاز کشور، به دانه‌های روغنی تولید داخل وابسته است.
در سال‌های گذشته عمده واردات روغن خام، روغن آفتابگردان بوده است که از کشور اوکراین تامین می‌گشت. همانطور که در نمودار زیر مشخص است، در سال 1400 ،در حدود 47 درصد از سبد روغن خام وارداتی کشور را تشکیل می‌دهد.
در جنگ اوکراین و روسیه، عرضه روغن آفتاب گردان در کل جهان تحت تاثیر قرار گرفت، که با کاهش شدید عرضه و افزایش قیمت آن همراه بود. از این رو در سال پیشرو میزان واردات روغن آفتابگردان کاهش خواهد یافت و احتمالاً روغن پالم جایگزین آن خواهد شد.
با توجه به نیاز کشور به واردات روغن، چالش اصلی این صنعت در حال حاضر افزایش نرخ جهانی روغن و تامین ارز برای واردات است.
شرکت‌های فعال در این حوزه برای واردات روغن خام تا اردیبهشت ماه ارز ترجیحی دریافت می‌کردند، با حذف ارز 4200 تومانی و جایگزینی آن با ارز نیمایی، قیمت مواد اولیه تا 600 درصد افزایش یافت، و قیمت فروش محصولات نیز 359 درصد افزایش یافت.
در ماه‌های گذشته با افت شدید قیمت جهانی روغن خام، حاشیه سود این شرکت‌ها افزایش یافت که در اواسط مرداد ماه با تبصره کاهش 10 درصدی قیمت فروش محصولات همراه گردید. با توجه به اینکه قیمت فروش دستوری تعیین میشود، احتمالاً امسال این شرکت ها حاشیه سود پایین تری ثبت خواهند کرد.
در سال‌های بعد نیز در محدوده مشخصی که نهاد قانون‌گذار اجازه دهد، افزایش خواهد داشت. همچنین با افزایش شدید قیمت محصولات، طبعاً تقاضا در کشور نیز کاهش خواهد یافت که موجب رقابتی‌تر شدن بازار میگردد. انتظار میرود، در سال پیشرو میزان تخفیف‌های ارائه شده از سوی شرکت‌های تولیدکننده افزایش یابد.
