تاریخچه بیمه
سابقه فعالیت بیمه در کشور به صورت غیر رسمی بیش از یک قرن است ، نخستین بار در سال ۱۲۸۹ خورشیدی دو شرکت بیمه خارجی به تاسیس نمایندگی در ایران اقدام به تاسیس کردند. اولین قانونی که در ایران در خصوص شرکت های بیمه به تصویب رسید قانون مربوط به ثبت شرکت ها مصوب دوم آذر ۱۳۱۰ است که در ماده ۸ آن شرکتهای بیمه اعم از ایرانی و خارجی را تابع نظام نامهای دانست که از طرف وزارت عدلیه تنظیم شده بود.
تاسیس شرکت سهامی بیمه ایران سال ۱۳۱۴ و تصویب قانون بیمه در اردیبهشت سال ۱۳۱۶ را باید نقطه آغاز تحولات بازار بیمه کشور دانست. با تصویب این قانون حدود ۱۰ شرکت بیمه خارجی شعب و نمایندگیهای خود در ایران را ثبت کردند.
در سال ۱۳۲۹ نخستین شرکت بیمه خصوصی ایرانی به نام بیمه شرق تاسیس شد و پس از آن در دهههای بعد تعداد دیگری از شرکتهای بیمه خصوصی ایرانی و یا ایرانی خارجی آغاز به فعالیت کردند. نظارت و بیمه گری هم زمان شرکت سهامی بیمه ایران در بازار بیمه موجب شد که سیاست گذاران به دنبال تفکیک تصدی از سیاست گذاری و نظارت در بازار بیمه باشند و با تاسیس بیمه مرکزی تحولات صنعت بیمه شتاب بیشتری گرفت.
در خرداد سال ۵۰ برای حمایت اتکایی از شرکتهای بیمه داخلی، قانون تأسیس بیمه مرکزی به تصویب رسید و بنا بر آن بیمه مرکزی تأسیس شد. در دهه ۸۰ تأسیس شرکتهای بیمه رشد قابل توجهی یافت و تا اکنون نزدیک به ۳۰ شرکت بیمه در ایران مشغول فعالیت هستند که هر کدام با توجه به شرایط خود خط مشی و سیاست گذاریهای خاص خود را دارند و اهداف مخصوص به خود را در صنعت بیمه کشور دنبال میکنند.
امروزه صنعت بیمه از عوامل مهم توسعه و پیشرفت کشورها به حساب میآید و توسعه این شاخص نشان از بهبود وضع اقتصادی و ترقی سطح زندگی افراد یک جامعه است. ماهیت بیمه، مشارکت در خسارت و جایگزین کردن اطمینان بهجای عدم اطمینان است. بنابراین، بیمه بهعنوان یک روش مقابله با خطر، پاسخی به شرایط نامطمئن و پرمخاطره است.
انواع شرکت های بیمه
وقتی صحبت از بیمههای عمر یا زندگی میشود بیشتر افراد تصور میکنند تنها کاربرد این نوع بیمهها به پوشش بیماریها و یا مرگ مربوط میشود اما لازم است بدانیم عملکرد بیمههای زندگی گستردهتر بوده و زوایای بیشتری از زندگی شخص بیمهشونده را در برمیگیرد.به طور کلی بیمههای زندگی دو نوع کارکرد متفاوت دارند.یکی نقش حفاظتی این نوع بیمهها است که خود شامل دو گونه بیمههای عمر است یکی در صورت حیات بیمه شده و دیگری بیمههای زندگی که در صورت فوت بیمه شده است.در این دو گونه در پایان قرارداد به صورت یکجا به فرد یا ضامن او مبلغ مشخص شده پرداخت میشود اما علاوه بر نقش حفاظتی برای بیمهشونده، بیمه زندگی یک عملکرد مهم دیگر را نیز شامل میشود و آن هم موضوع سرمایهگذاری این بیمه است. مساله مهمی که در رابطه با بیمه زندگی مطرح میشود و تاکنون در خصوص این نوع بیمه کمتر مورد توجه عموم مردم قرار گرفته است بخش سرمایهگذاری بیمه زندگی است.به طور کلی موضوع مغفول مانده در خصوص بیمه زندگی این است که این بیمهنامه نوعی سرمایه برای بیمهگذار محسوب شده و در صورت حیات یا فوت از جانب شرکت بیمه به او پرداخت میشود.
انواع گوناگونی از بیمه زندگی از جمله بیمه زندگی زمانی، پس انداز سرمایهگذاری، بیمه مستمری، بازنشستگی بیمه زندگی، بیمه عمر مانده بدهکار، بیمه زندگی و سرمایهگذاری و بیمه زندگی گروهی را شامل میشود که به نوعی میتواند افراد مختلف با سطح توقع و توان مالی متفاوت را در نظر بگیرد.
بیمه غیر زندگی به تمامی رشتههای بیمه به غیر از بیمهی زندگی میگویند. بیمه های غیر زندگی دارای انواع مختلفی هستند که شامل : بیمه آتش سوزی، بیمه حمل و نقل، بیمه مسافرتی، بیمه شخص ثالث، بیمه کشتی، بیمه درمانی،بیمه مهندسی، بیمه مسئولیت میباشد.
شرکت های بیمه در ایران
بررسی صنعت بیمه در ایران نشان میدهد ۷۵ درصد از حق بیمههای تولیدی مربوط به سه رشته بیمهای شخص ثالث (5/33 درصد)، درمان (2/19درصد) و عمر (5/15 درصد) است. بیمههای عمر که یکی از پررونقترین رشتههای بیمهای در صنعت بیمه جهان بهشمار میرود، در ایران نسبت به جهان، درصد فراگیری پایینتری دارد، سهم رشته مذکور کمتر از ۱۶ درصد از کل پرتفوی صنعت است. عواملی همچون اطلاعرسانی و تبلیغات ناکافی، عدم تسلط کافی نمایندگان و بازاریابان، بالاتر بودن نرخ بازدهی در سایر بازارهای موازی مالی، وجود هزینهها و کارمزدهای متعدد در ابتدای بیمهنامه، پایینتر بودن نرخ سود ذخایر از تورم واقعی و انتظاری و… از جمله مهمترین مواردی است که منجر به عدم استقبال کافی از بیمههای زندگی در ایران شده است. البته روند استقبال از بیمههای زندگی در طول چند سال اخیر بیانگر بهبود دیدگاه جامعه نسبت به مزایای سرشار این دسته از بیمهنامهها بوده و این اتفاق حاکی از روشن بودن چشمانداز بیمههای زندگی در ایران است.
نماد های شرکت بیمه در بورس و فرابورس
ارزش بازارشرکت های بیمه
شرکتهایی که ارزش بازار بزرگتری دارند، بر شاخص کل بورس تاثیرگذاری بیشتری دارند. بنابراین در زمانهایی که شاخص کل مثبت است، سرمایهگذاران به سمت شرکتهایی که ارزش بازار بالایی دارند، تمایل نشان میدهند و کمتر در شرکتهای کوچک(Small Cap)سرمایهگذاری میکنند. در مقابل اگر شاخص کل تقریبا ثابت ولی شاخص هموزن صعودی باشد، در مییابیم که شرکتهای کوچک در بازار سهام با افزایش قیمت روبرو هستند و طبیعی است که سرمایهگذران به خرید سهام شرکتهای کوچک ارزنده تمایل بیشتری نشان دهند.
بزرگترین شرکت بیمه به لحاظ ارزش بازاری شرکت بیمه پاسارگاد با ارزشی بالغ بر 148 هزار میلیارد تومان و کوچکترین شرکت بیمه بر اساس همین معیار، شرکت بیمه زندگی باران با 326میلیارد تومان ارزش روز است. در بین شرکت های بیمه ای بورسی و فرابورسی بیمه پاسارگاد بیشترین ارزش از کل ارزش بازار گروه خود را به خود اختصاص داده و بیمه میهن دارای کمترین میزان ارزش بازار میباشد.
نقش شرکت های بیمه در بازار سرمایه
شرکتهای بیمه از سه طریق ذیل در بازار سرمایه تاثیر گذار میباشند:
پوشش ریسک و خطرات قابل بیمه شدن
در این مرحله شرکتهای بیمه گر با صدور بیمه نامههای متعدد از اموال، اشخاص و مسئولیت اشخاص در مقابل حوادث حمایت مینمایند
جمع آوری و تجهیز منابع مالی
در این مرحله شرکتهای بیمه گر با وصول حق بیمههای عمر وپس انداز و همچنین ذخایر فنی بیمه نامه ها به تجهیز منابع مالی اقدام مینمایند.
سرمایه گذاری منابع مالی
در این مرحله شرکتهای بیمه گر منابع مالی خود را به منظور تقویت بنیه مالی و حفظ ارزش آن در بازار پول و سرمایه به کار میگیرند و به طرق مختلف به کسب سود میپردازند.
جهت ایجاد چنین نقشی در بازار سرمایه، شرکتهای بیمه نیازمند تامین شرایط لازم میباشند که از آن جمله میتوان به توسعه بیمههای عمر و پس انداز به منظور تأمین منابع مالی، بیمه اوراق بهادار به منظور تأمین اعتبار اسناد تعهدی در مقابل ذینفع به شرط عدم ایفای تعهد و در نهایت بیمه نوسانات قیمت سهام، به منظور جبران قسمتی از کاهش بهای سهام تا مبلغ معین و در دوره زمانی مشخص.
به طور کلی منابع قابل سرمایه گذاری بیمههای بازرگانی عبارتند از:
- ذخایر فنی بیمههای غیرزندگی، شامل ذخائر فنی حق بیمه و حق بیمه برگشتی
- ذخایر ریاضی بیمههای زندگی «عمر و پس انداز» که به وجوه ناشی از دریافت حق بیمه جهت ایفای تعهدات بیمه گر در باز پرداخت سرمایه بیمه عمر اتلاق میگردد.
- حقوق صاحبان سهام
- سرمایه در گردش «مازاد وجوه از دریافت و پرداخت ها در یک دوره مالی»
- حق بیمه سال های آتی ، بابت وجوه ناشی از حق بیمه ی بیمه نامههای بلندمدت
سرمایه گذاری شرکت های بیمه
شرکتهای بیمه وجوه بیمه گذاران را که به صورت ذخایر فنی در اختیار دارند، به عنوان دارایی سودآور به کار میگیرند و در فعالیتهای مناسب اقتصادی سرمایه گذاری میکنند. این شرکتها میتوانند به عنوان موسسات مالی، وجوه متراکم شده بیمه گذاران را در موسسات صنعتی یا بازرگانی متعلق به دولت یا بخش خصوصی سرمایه گذاری کنند.
در بازارهای بزرگ، صنعت بیمه در توسعه بازارهای مالی و سرمایهای و نیز کسب ارز خارجی که موجب بهبود تراز پرداختها در شرایط رکود اقتصادی است، مشارکت مستمر و مؤثری ایفا میکنند. بدین ترتیب در شرکتهای بیمه آنچه حائز اهمیت است، انتخاب پروژههای سرمایه گذاری است چرا که تصمیم گیری در زمینه سرمایه گذاری در این سازمان ها تابع عوامل پیچیدهای است.
مدیران سرمایه گذاری از یک سو باید هم زمان به سه عامل سوددهی، قابلیت تبدیل یا دستیابی به نقدینگی و اطمینان از اصل سرمایه نظر داشته باشند و از سوی دیگر منابع مالی این شرکت ها از نظر برخورداری از قابلیت استفاده در سرمایه گذاری دارای خصوصیتهای ویژهای است.
علاوه بر این سرمایه گذاری از محل ذخایر فنی با توجه به تعلق این ذخایر به بیمه گذاران و لزوم اعمال نظارت و کنترل بر وضعیت مالی و نقدینگی شرکتهای بیمه، تابع مقررات و محدودیتهای خاصی است. سرمایه گذاری شرکتهای بیمه بایددرجهت ایجاد توازن مالی درشرکت باشد.درعملیات بیمه گری سه عامل سودآوری، تضمین مالی و نقدینگی مطلوب از هدفهای اساسی محسوب میشوند ولی ازآنجا که نیل به یکی از آنها باید به هزینه دیگری انجام گیرد، بیمه گران ظاهرا با هدفهای متضادی روبرو میشوند.
افزایش نقدینگی سبب کاهش سودآوری میشود و بازده سرمایه گذاری بیشتر نیز متضمن کاهش تضمینهای مالی است. لذا شرکتهای بیمه برای اتخاذ تصمیم بهینه باید عواملی را در جهت سرمایه گذاری مدنظر قرار دهند و روی آن ها حساس باشند، این عوامل عبارتند از:
- ساختار پورتفوی
- وضعیت جریان دریافتی ها و پرداختی ها،
- تعدد و میزان خسارتهای قابل پرداخت،
- قوانین حاکم و درآمد حق بیمه،
- ساختار بازار سرمایه،
- تاثیر عملیات مالی بین المللی بر بازارهای داخلی،
- مسائل سیاسی اجتماعی و اقتصادی حاکم بر بازار بیمه و سرمایه.
عوامل تاثیر گذار بر صنعت بیمه
1. افزایش نرخ ارز
افزایش نرخ ارز سبب افزایش بیرویه قیمت قطعات خودرو شده به نحوی که این افزایش از افزایش قیمت خودرو پیشی گرفته است. در نتیجه خسارات ناشی از تعهد مالی بیمههای شخص ثالث و همچنین خسارات ناشی از بیمههای بدنه اتومبیل افزایش قابلتوجهی داشته و خواهند داشت.
به علاوه افزایش نرخ ارز سبب افزایش بیرویه قیمت دارو و تجهیزات پزشکی خواهد شد که در بلندمدت برآیند اثر آنها به نظر منفی خواهد بود.
2. شیوع بیماری کرونا
شیوع بیماری کرونا نیز به دلیل ایجاد رکود اقتصادی در کاهش صدور برخی رشتههای بیمهای از جمله بیمه باربری که ضریب خسارت به نسبت پایینی دارند، اثر منفی بر جای گذاشته است. در بخش بیمههای درمان نیز اگرچه هزینههای متداول درمان در کوتاهمدت به دلیل مراجعه کمتر بیماران به سبب ترس از قرار گرفتن در محیطهای پرخطر پزشکی کاهش داشته اما هزینههای سنگین بیماری کرونا و همچنین افزایش قیمت دارو، تجهیزات پزشکی و درمان را در پی داشته است که در بلندمدت برآیند اثر آنها به نظر منفی خواهد بود.
3. تحریم
در سالهای اخیر، اقتصاد کشور با توجه به شرایط تحریمی، درحوزه اقتصادی با مشکلات زیادی در هر دو زمینه عرضهوتقاضا مواجه بوده است که با اثرگذاری نامطلوب بر اشتغال، تولید و فروش کالاها، شرایط رکود تورمی و ریسکهای جدیدی را برای فعالان اقتصادی ایجاد کرده است. از این رو، صنعت بیمه به عنوان یکی از مهمترین بخشهای اقتصادی کشور در پوشش ریسکهای سایر صنایع که در خط مقدم مبارزه با این ناملایمات و مشکلات اقتصادی قرار دارد، بیش از سایرین نیاز به هوشیاری و بهروزرسانی الگوی تجاری خود داشته و دارد.
4. حق بیمه تولیدی و خسارت پرداختی شرکت های بیمه ای ایران
به نقل از اداره کل روابط عمومی و اموربین الملل بیمه مرکزی ، بر اساس آمار اعلامی اداره کل دفتر برنامه ریزی و امور فنی بیمه مرکزی، حق بیمه تولیدی طی11ماه ابتدایی سال 1400، برابر 38.8درصد رشد داشته است. همچنین مبلغ حق بیمه تولیدی و خسارت پرداختی به ترتیب در حدود 100.5 و 54.1 هزار میلیارد تومان است.
براساس این گزارش، تغییرات حق بیمه تولیدی و خسارت پرداختی نسبت به مدت مشابه سال گذشته به ترتیب در حدود38.8 و 45.2 درصد رشد بوده است.
ضریب خسارت
نسبت یا ضریب خسارت ، مفهومی مهم در صنعت بیمه است. نسبت خسارت نشاندهنده خسارتهای پرداختی در یک دوره تقسیم بر حق بیمههای تولیدشده در همان دوره است، به علاوه هرچقدر این نسبت کمتر باشد، حکایت از سودناخالص بالاتر این شرکتها دارد، با توجه به ارقام فوق الذکر، نسبت خسارت در سال 1400 در حدود 54 درصد میباشد.
اگر رشد سود همراه با افزایش یا حداقل عدم تغییر در ضریب خسارت شرکت بیمه یا صرفه جویی در هزینههای اداری و تشکیلاتی و پرسنلی باشد، میتوان به تداوم سودآوری و حفظ سهم بازار امیدوار بود. به عبارتی ارائه خسارت مناسب به بیمهگذاران زیاندیده که در ضریب خسارت متجلی میشود، شرط دوام و بقای یک شرکت بیمه است.
در نمودار زیر نسبت خسارت شرکت های بیمه اندازه گیری و با میانگین صنعت خودشان مقایسه گردیده است.
در بررسی کلی سهم شرکتهای بیمه در بازار، 9 شرکت بیمه: ایران 31.4%، آسیا 11.1 %، دانا 7.7%، پاسارگاد 6%، البرز 5.7%، کوثر 4.8%، پارسیان و معلم هر یک 4% و دی 3.4% در مجموع 78.1 درصد از حق بیمه تولیدی بازار را به خود اختصاص داده و 21.9 درصد مابقی حق بیمه، توسط 19 شرکت بیمه دیگر تولید شده است.
از شرکت های مطرح شده در قسمت بالا تنها شرکت بیمه ایران غیر بورسی میباشد و مابقی 8 شرکت دیگر جزو شرکت های پذیرفته شده در بورس میباشند.
در ارتباط با داراییهای ثابت باید گفت که این دسته از داراییها پشتوانه شرکتهای بیمه است. وجود ساختمان مناسب، اموال و اثاثیه جدید و وسائط نقلیه نو منجر به ارائه خدمات بیمهای بهتر به بیمهگذاران شده و سهم بازار هرشرکت بیمه را میتواند افزایش دهد. نسبت داراییهای ثابت به جمع داراییها در یک شرکت بیمه بهتر است معادل ۵۰درصد باشد. به این دلیل که تعهدات شرکتهای بیمه که همان خسارت زیاندیدگان است باید بلافاصله و در صورت بروز حادثه و ایجاد خسارت به صورت نقدی پرداخت شود. بنابراین قسمتی از داراییهای شرکتهای بیمه باید به صورت نقد یا شبه نقد (سرمایهگذاریها یا داراییهای جاری با نقدپذیری بالا) برای پرداخت این تعهدات نگهداری شود. سرمایهگذاری بیش از حد در داراییهای ثابت به دلیل بازدهی طولانیمدت و قابلیت نقدپذیری پایین آنها امکان ارائه سرویسهای مناسب به بیمهگذاران را کاهش میدهد. از طرفی دیگر وجود داراییهای ثابت مناسب امکان خدماترسانی بهتر و ماندگاری شرکتهای بیمه را فراهم میکنند. بنابراین نسبت داراییهای ثابت به جمع کل داراییها باید میزان معقولی باشد.
حاشیه سود TTM
حاشیه سود می تواند به عنوان یک ابزار برای درک رفتار عملیاتی یک شرکت بیمه مورد استفاده قرار گیرد و با توجه به استفاده از اطلاعات موجود در گزارشهای مالی به عنوان ابزاری برای بررسی شاخصهای مالی در شرکتهای بیمه استفاده شود . به طور علمی و سنتی تغییر در حاشیه سود شرکتها را به عنوان تغییر در توانایی عملیاتی و کاهش توانایی تولید سود تفسیرمیکنند.
باتوجه به نمودار زیر بيمه اتكايي ايرانيان بیشترین حاشیه فروش را ازآن خود کرده است.
در صنعت بیمه بین حاشیه سود عملیاتی و غیر عملیاتی با نسبت خسارت و ضریب خسارت تقریبا رابطه معکوس وجود دارد . بدین معنی که اگر نسبت خسارت یا ضریب خسارت در شرکت بیمه بالا برود، نباید انتظار افزایش محاسبه های حاشیه سود به خصوص حاشیه سود عملیاتی را داشت.
این نسبت نشان دهنده ی دوره بازگشت سرمایه (بر حسب سال) در ارتباط با خرید سهام شرکت است. البته ممکن است کل سود پس از کسر مالیات شرکتها بین سهامداران توزیع نشود اما مسلماً سود تقسیم نشده در قالب ذخایر سود توزیع نشده به افزایش قیمت سهام منجر شده و عایدی سرمایه سهامدار افزایش پیدا میکند. نسبت P/E یکی از مهمترین نسبت هایی است که توسط تحلیلگران به روشهای گوناگونی از جمله گذشته نگر و آیندهنگر مورد بررسی قرار میگیرد.
بدون در نظر گرفتن شرکتهای زیانده، کمترین نسبت قیمت به سود هر سهم در این صنعت متعلق به شرکت بیمه ما با عدد حدودی 5 و بیشترین آن به بیمه رازی با عدد 170 است.
بازدهی شرکت های بیمه
بازده به معنای مجموعه مزایایی است که در طول یک دوره به سهم تعلق میگیرد بازده را میتوان پاداشی تعریف کرد که سرمایهگذار به ازای سرمایهگذاری خود در یک دوره زمانی به دست میآورد.
در بین شرکت های بیمه فعال در بورس بیمه رازی دارای بالاترین بازدهی در سال گذشته ودر مقابل بیمه تجارت نو دارای بیشترین بازدهی منفی بوده است.
منظور از نقدشوندگی در بورس این است که یک سهام و یا دارایی را میتوان با چه سرعتی به فروش رساند. میتوان گفت هرچه معاملات مربوط به یک سهم بیشتر باشد و افراد بیشتر اقدام به خرید و فروش آن سهم کنند، نقدشوندگی آن سهم و یا دارایی بیشتر است. در یک تعریف کلی اگر بتوانیم با سرعت زیادی یک دارایی را به پول نقد تبدیل نماییم در این صورت گفته میشود که این دارایی قابلیت عرضه بالایی در بازار داشته و نقدشوندگی آن بیشتر است. در حقیقت اگر رتبه نقد شوندگی سهام یک شرکت بیشتر باشد، نشان میدهد که روزانه میزان خرید وفروش بیشتری از سهام آن انجام میشود و حجم معاملات مربوط به آن نیز بیشتر است.
با توجه به مطالعات صورت گرفته ، دلتا و میهن نسبت به سایرین نقدشوندگی بالاتری را نشان میدهند.
یکی از ابزارهای مهمی که تحلیلگران برای تشکیل سبد خود از آن استفاده میکنند ضریب بتا (در انگلیسی Beta Coefficient) است. در یک تعریف ساده میتوان گفت که ضریب بتا میزان نوسانپذیری یک شاخص نسبت به شاخص دیگر را بررسی مینماید.در واقع شاخص بتا میزان نوسان قیمت سهام نسبت به شاخص کل را اندازهگیری میکند.
در این بین با توجه به مطالعات صورت گرفته ، وآفری دارای کمترین نسبت در شاخص مذکور و میهن دارای بیشترین آن میباشد.